تصحیف و تحریف

تصحیف و تحریف

نویسنده: استاد حاج سید محمدجواد شبیری

——————————————

تصحیف و تحریف ، از اصطلاحات علم درایه و حدیث شناسی . تصحیف در لغت به معنای خطا در صحیفه ، و تحریف به معنای منحرف ساختن است (جوهری ، ذیل «صحف »؛ ابن منظور؛ مرتضی زَبیدی ، ذیل «حرف » و «صحف »). در کتب درایه برای این دو واژه معناهای مختلفی ذکر شده است . برخی آن دو را به یک معنا گرفته اند ( رجوع کنید به طَنّاحی ، ص 287؛ فضلی ، ص 180؛ محمدرضا مامقانی ، ج 5، ص 223). ابن حجر عَسقَلانی (1414 الف ، ص 94) کاربرد هر دو را در جایی دانسته که صورت خط در سیاق لفظ حفظ شده باشد، با این تفاوت که مواردی را که عامل تغییر واژه ، اشتباه در نقطه گذاری باشد، تصحیف و مواردی را که عامل این تغییر، دگرگونی حرکات و سکنات (شَکْل ) باشد، تحریف خوانده است (برای آگاهی از شَکل رجوع کنید به قاری ، ص 489؛ قس فضلی ، همانجا). برخی نیز در تحریف ، بر خلاف تصحیف ، فاسدبودن انگیزه را شرط دانسته اند ( رجوع کنید به محمدرضا مامقانی ، همانجا، به نقل از استرآبادی ).

به نظر می رسد که با توجه به معنای لغوی و استعمالات این دو واژه نزد قدما، تحریف اعم از تصحیف است و هر گونه تغییر در کلام را شامل می گردد (طنّاحی ، همانجا؛ قس میرداماد، ص 132؛ عبداللّه مامقانی ، ج 1، ص 243)، اما تصحیف تنها قسمی از تحریف است که در آن تغییر واژه از یکسانی یا شباهت لفظی یا کتبی دو کلمه ناشی می شود (فَراهیدی ، ج 3، ص 120، ذیل «صحف »؛ نیز رجوع کنید به حمزة اصفهانی ، ص 26ـ27؛ مُتَنَبّی ، ص 481؛ عسکری ، 1408، ص 1، 8، 77، 88، 105، 116؛ همو، 1383، ص 1، 210، 464، 467؛ سمعانی ، ج 2، ص 591؛ عبداللّه مامقانی ، ج 1، ص 237؛ هارون ، 1414، ص 64؛ برای آگاهی بیشتر رجوع کنید به ادامة مقاله ).