تفسیر علی بن ابراهیم قمی
سید محمد جواد شبیری/ دانشنامه اسلام
تفسیر علی بن ابراهیم قمی، تفسیری مأثور از علی بن ابراهیم بن‌هاشم قمی (زنده در 307)، محدّث و فقیه امامی. این کتاب در رجال نجاشی (ص) و فهرست طوسی (ص) به علی بن ابراهیم نسبت داده شده است و منقولاتی از آن در کتب قدما دیده می شود، از جمله در تهذیب الاحکام شیخ‌طوسی (ج، ص 49ـ50)، مجمع‌البیان (ج 1، ص377، 384، 390) و اعلام الوری طبرسی (ج1، ص296؛ نیز رجوع کنید به شبیری، ص50) و مناقب ابن شهر آشوب (ج3، ص236، ج4، ص 160).
اکنون نسخه‌ای با عنوان تفسیر علی بن ابراهیم در دست است که نخستین بار حسن بن سلیمان حِلّی به نقل از شهید اول (متوفی784) منقولاتی از این نسخه را دیده (ص‌ـ47) و سپس در کتب متأخر، مانند بحارالانوار، روایات آن در ابواب مختلف پراکنده شده است. در این نسخه بارها عباراتی دیده می‌شود که به تفسیر علی بن ابراهیم ارجاع می‌دهد (برای نمونه رجوع کنید به قمی، ج 1، ص 120، 271، 313، ج2، ص360؛ نیز رجوع کنید به آقا بزرگ طهرانی، ج4، ص‌ـ 305). به‌علاوه این تفسیر از معاصران علی بن ابراهیم، همچون احمد بن ادریس (متوفی 306) و حسین بن محمد بن عامر و حُمَید بن زیاد (متوفی 310) و محمد بن جعفر رزّاز (متوفی 316)، نیز روایاتِ بسیار دارد و حتی احادیثی از محدّثان متأخر از وی، همچون ابن عُقْدة (249ـ332) و محمد بن عبداللّه بن جعفر حِمْیری و ابن همّام اِسکافی (متوفی 336)، در این کتاب دیده می‌شود که خود علی بن ابراهیم در هیچ سندی از آنها روایت نمی‌کند.
…………..