گزارش تصحیح اسناد بصائر الدرجات، همراه با معرفی پاره‌ای از نسخه‌های خطی بصائر

گزارش تصحیح اسناد بصائر الدرجات، همراه با معرفی پاره‌ای از نسخه‌های خطی بصائر[1]

سید محمد جواد شبیری

چکیده:

در این مقاله، گزارشی از چند نسخۀ خطی کتاب بصائر الدرجات نوشتۀ محمد بن حسن صفار (متوفی ۲۹۰) آمده است. نویسنده، گزارشی از شیوۀ تصحیح بصائر الدرجات ارائه کرده و در ادامه، انتساب بصائر الدرجات به صفار مورد بحث قرار گرفته و این انتساب، اثبات شده است.

کلید واژه‌ها: بصائر الدرجات (کتاب)- نسخه‌ۀای خطی؛ بصائر الدرجات (کتاب)- انتساب؛ پژوهش‌های حدیثی- قرن سوم.

درآمد

کتاب بصائر الدرجات اثر ارزشمند شیخِ قمیان محمد بن حسن صفّار (م ۲۹۰) سال‌ها پیش به کوشش میرزا محسن کوچه باغی، به همّت حاج محمود ریسمانچی در تبریز به چاپ رسید که به سبب در دست نداشتن نسخۀ خطی معتبر و اعتماد بر نسخه‌ای مغلوط، بسیار پر غلط از آب در آمده است.

آیة الله والد – مد ظلّه – با دست‌یابی به سه نسخۀ خطی معتبر از این کتاب و یک نسخۀ بسیار معتبر از نسخۀ کوتاه شده بصائر، اسناد کتاب را با آنها مقابله و متن آن را با قدیمی‌ترین آنها مقابله نموده، در حاشیه نسخۀ خود موارد اختلاف را مرقوم داشته، اسناد کتاب را با مصادر دیگر همچون کافی، اختصاص، مختصر البصائر[2]، و بحار مقایسه کرده، و حواشی ارزشمند بسیاری بر نسخۀ چاپی خود نگاشته است.

آقای سید محمد معلم با بهره‌گیری از نسخۀ مقابله شده معظّم له و با در دست داشتن نسخۀ خطی قدیمی کتاب، تصحیح جدیدی از بصائر الدرجات ارائه داده که نخستین چاپ قابل پذیرش از این کتاب است. با همۀ ارزش این چاپ، تا رسیدن به یک چاپ منقّح و پاکیزه از بصائر الدرجات که در آن از همۀ امکانات موجود به شایستگی استفاده شده باشد، فاصله بسیار است.

نگارنده در هنگام فعالیت رجالی در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نیاز به این چاپ را به بازنگری اساسی احساس کرده و با مراجعه به نسخۀ مقابله شده آیة الله والد، اسناد این کتاب را تصحیح کرده و تعلیقات بسیاری بر أسناد فراهم آورد.

در این تعلیقات، حواشی ارزشمند آیة الله والد، که در تصحیح آقای معلم آورده نشده بود درج شد و حواشی معظّم له که ناقص نقل شده بود تکمیل شد، مجموعه این تعلیقات در ضمن مجلدی مستقلّ با نام «التعلیقات علی أسناد بصائر الدرجات» نگارش یافته که امید می‌رود به زودی منتشر شود.

در این مقال گزارشی از شیوه تصحیح بصائر الدرجات به همراه توضیحاتی دربارۀ این کتاب و نسخه‌های خطی آن در سه فصل ارائه می‌شود، به امید آن که زمینه چاپ منقّح و فنی پاکیزه‌ای از این کتاب باشد.